De combinatie van leflunomide plus hydroxychloroquine was veilig en resulteerde in een goede klinische respons bij patiënten met het primaire syndroom van Sjögren. "De indrukwekkende resultaten van deze goed-gecontroleerde studie - de eerste ooit waarin een combinatie van bestaande geneesmiddelen bij deze ziekte is onderzocht - rechtvaardigt verdere evaluatie in grotere klinische studies", concludeert Eefje van der Heijden in haar proefschrift.

Er is voor patiënten met het syndroom van Sjögren geen effectieve behandeling beschikbaar. Diverse typen afweercellen zijn betrokken bij de mechanismen die deze chronische ontstekingsziekte veroorzaken. Eerder onderzoek was gericht op antireumamiddelen die slechts op één type afweercel zijn gericht, met over het algemeen teleurstellende resultaten. Eefje van der Heijden (Centrum voor Translationele Immunologie en Afdeling Reumatologie en Klinische Immunologie, UMC Utrecht) stelde de hypothese dat een combinatie van reeds bestaande geneesmiddelen en gericht op meerdere typen afweercellen nodig is voor een optimale werking. In haar promotieonderzoek onderzocht ze of een medicijncombinatie met complementaire eigenschappen - leflunomide (LEF) en hydroxychloroquine (HCQ) - aan deze eis zou kunnen voldoen.

Combinatiebehandeling effectief

In een placebogecontroleerde, gerandomiseerde, dubbelblinde klinische studie uitgevoerd in het UMC Utrecht en onlangs gepubliceerd in Lancet Rheumatology, toonden Eefje van der Heijden en collega's inderdaad aan dat de LEF+HCQ-combinatie de ziekteactiviteit bij patienten met het syndroom van Sjögren significant verminderde, zoals gemeten aan de hand van de ESSDAI-score (zie Figuur), zonder dat er ernstige bijwerkingen optraden.

Figuur: Disease Activity Index-scores (ESSDAI) gedurende 24 weken behandeling met LEF+HCQ en placebo

Bovendien ging in dit promotieonderzoek de verbetering zoals gezien met LEF+HCQ gepaard met een significante afname van door de patiënt gerapporteerde uitkomsten (pijn en vermoeidheid), droogheid en ontstekingsindicatoren in bloed en speekselklieren. Bovendien bleken deze ontstekingsindicatoren nauwkeurig te kunnen voorspellen of een patiënt op de behandeling zou reageren. Momenteel is een grotere klinische proef in voorbereiding om deze veelbelovende optie verder te onderzoeken.

Syndroom van Sjögren

Het primaire syndroom van Sjögren is een chronische auto-immuunziekte die wordt gekenmerkt door infiltratie van lymfocyten en functionele beschadiging van exocriene klieren. De ziekte treft ongeveer 0,5 procent van de bevolking, voornamelijk vrouwen. Patiënten hebben ernstige droge ogen en mond en kunnen ook klachten krijgen als gevolg van een ontsteking van specifieke organen zoals huid, longen of nieren. Bovendien lopen patiënten een verhoogd risico op het ontwikkelen van non-hodgkinlymfoom.

Promotie

Eefje van der Heijden (1985, Vlijmen) promoveerde op 27 oktober 2020 aan de Universiteit Utrecht. De titel van haar proefschrift was "Repurposing established drugs for new indications: leflunomide and hydroxychloroquine combination therapy for Sjögren’s syndrome". Promotor was prof. dr. Timothy Radstake en copromotoren waren dr. Joel van Roon (Centrum voor Translationele Immunologie en Afdeling Reumatologie en Klinische Immunologie, UMC Utrecht) en dr. Aike Kruize (Afdeling Reumatologie en Klinische Immunologie, UMC Utrecht). Eefje van der Heijden was finalist voor de Erik Hack Publication Award 2020 (beste publicatie met een promovendus als eerste auteur) van het strategisch programma Infection & Immunity van het UMC Utrecht. Ze was ook finalist voor de NVSP (Nederlandse Vereniging voor Sjögren-patiënten) scriptieprijs. Eefje werkt als internist in opleiding in het Jeroen Bosch Ziekenhuis in ‘s Hertogenbosch.